Fazilet Şenol / Milliyet.com.tr – Son periyotlarda hayli tanınan olan Viking dizilerinin en çarpıcı sahnelerinden biri de azap sahneleri. Özellikle azılı düşmanları için kullanılan ‘Kan Kartalı’ isimli azap ve idam sistemi dikkat çekiyor. Araştırmalar bu ve daha pek çok Viking üslubu azabın sahiden kullanılmış azap formülleri olabileceğini söylüyor.
‘Kan Kartalı’, işkencecilerin kurbanın kaburgalarını omurgalarından ayırdığı, kemiklerini ve derisini bir dizi ‘kanat’ oluşturmak üzere dışarı yanlışsız çekip çıkardığı sav edilen bir uygulama. Pekala, dizilerde yer alan Viking azaplarının ne kadarı gerçek, ne kadarı abartı? Araştırmacı Tarihçi Doç. Dr. Selahattin Özkan‘a ve Hitit Üniversitesi’nden Dr. Öğretim Üyesi Halil Yavaş‘a sorduk.
İNTİKAM ALMAK İÇİN YAPTILAR
Dr. Halil Yavaş, ‘Kan Kartalı’nın saf bir azap formülünden çok bir idam ve infaz formülü olduğu söylemenin daha isabetli olacağını belirtti. Bu azap prosedürünün Vikinglerin başka azap formlarından farklı olarak gelişi hoş tasnif edilmediğini belirten Dr. Yavaş, azap biçiminin uygulandığı bir kıssayı de şöyle anlattı:
“Ünlü Viking şeflerinden Ragnar Lodbrok, 9’uncu yüzyılın ortalarında yağmalama için İngiltere’ye gitmişti. Bu sırada adanın kuzeyindeki krallıklarından olan Northumbria’ya saldırmış lakin başarısız olunca esir düşmüştü. Ülkenin hükümdarı Aella onu yılanlarla dolu bir kuyuya atarak öldürmüştü. Ragnar’ın intikamını almak isteyen Kemiksiz Ivar, Halfdan ve Hubba öteki Viking şeflerini de yanına alarak büyük Danimarka ordusu yahut büyük Viking ordusu denecek bir ordu hazırladılar. Bu ordu 865’te İngiltere’ye ulaştı ve ağır bir yağmalama aksiyonuna dönüştü. Burada Ragnar Lodbrok’ın intikamını almak isteyen Vikingler, ‘Kan Kartalı’ denilen bu metotla hükümdarı idam ettiler.”
‘GELİŞİGÜZEL BİR AZAP DEĞİL’
Bu usulün ölçüsüz bir halde babalarının katiline duyulan öfke doğrultusunda bulunmuş sıradan bir azap olmadığının altını çizen Halil Yavaş, infaz biçiminin çok eski periyotlara dayanmakla birlikte Viking çağının sonlarına kadar sürdüğünü de belirtti.
KANATLARI DIŞARI AÇILMIŞ KARTAL BİÇİMİ VERİLİYOR
İnfazın yapılmadan evvel kurbanın canlı tutulduğunu belirten Dr. Yavaş, buradaki gayenin kurbanın acıyı tatması olduğunu söyledi. Yavaş, azap yolunu, “Öncelikle sırt bölgesinde omurgalarının üstünden uzunluktan boya derisi kesilir ve ardından kaburgası omurgasından ayrılarak dışa yanlışsız açılır. Böylelikle kurbana kanatları dışa açılmış bir kartal formu verilir. Daha doğrusu Vikingler bu imgeyi bu biçimde tanımlamışlar. Bununla da sonlu kalmayıp kurbanın ciğerleri çıkarılıp omzunun üzerine konulur” diyerek anlattı. Burada kurbanın rableri Odin’e sunulmasının hedeflendiğini söyleyen Halil Yavaş, “Dönem metinlerinden anladığımıza nazaran öbür kurbanlar da mevcut” dedi.
‘KURGUSAL BİR ÖRNEK OLABİLİR’
Selahattin Özkan ise bahsedilen azap formülü için “Vikingleri kim yazdı, kim okudu ve kim anlattı?” sorusuna sormamız gerektiği kanaatinde. Tarihi bir gerece ulaşıp onu kendi iç dünyamızda kurgulamanın edebi bir yol olduğunu vurgulayan Doç. Dr. Özkan, Tolkien’in de bu sistemi kullandığını belirterek, “Bu usul tarih biliminin edebiyatın bir alt kolu olarak kabul edildiği 18’inci yüzyıla kadar gelen çağlarda kendince bir miras oluşturdu. Lakin bu tarihi bir bilim olarak görenler için hakikat bir formül değil. Tarihi edebi bir metot olarak gören Victoria devri insanları için tarih edebiyatın bir konusu. Burada tartıştığımız ‘Kan Kartalı’ ismi verilen azap sistemine dair anlatıların da böylesi bir olgunun sonucu olduğunu düşünüyorum” diye konuştu.
‘ŞU BASAMAKTA TESPİT EDİLMESİ MÜMKÜN DEĞİL’
Arkeolojik bir kanıta dayanmadığı sürece bu azap usulünün birebir hakikat olup olmadığını anlamamızın çok sıkıntı olduğunu söyleyen Selahattin Özkan, “Bu azap formülünün anlatıldığı bir yazma eser var, azabın nasıl yapıldığı anlatılmış. Nors lisanı çok özgün bir lisan. Kendi sanatları var, kendi şiir normları var. Uyak ve dizi biçimleri çok farklı. Bunu anlamak ve yorumlamak sahiden çok güç. Mesela hâlâ kimi şiirleri İngilizceye ve Almancaya çeviremiyorlar. Yorumlaması ve tefsiri yapılabiliyor ancak birebir çevirisi yapılamıyor. Türkçeye zati hiç çevrilemiyor, o denli bir lisan ailesine mensup Nors lisanı. Bu türlü olunca kelam konusu kan kartalı azap metodunun birebir arkeolojik kazılarla, tarihi araştırmalarla ispat edilmesi şu ana kadar mümkün görülmemiş. İleride rastgele bir gelişme olursa bilgilerimizi sorgulayıp güncelleyebiliriz. Fakat şu evrede kelam konusu azap yolunun tespiti yapılamamış“ diyerek bu formülün bir kurgu olabileceğinin üzerinde durdu.
GERÇEĞİ Mİ ANLATIYOR?
Bu müthiş ismiyle akıllara kazınan kan kartalı azap usulünün izinin sırf yazma yapıtlarda karşımıza çıktığını söyleyen Selahattin Özkan, Nors lisanının kendi içindeki edebi nitelikleri bağlamında incelenmesi gerektiğini, bir sözün birden çok manaya gelebildiğinin altını çizdi. “Bunun kelam oyunu olup olmadığını çok derin arkeolojik hafriyatlar ortaya çıkarılabilir” diyen Özkan, “Acaba burada muharrir gerçeği mi anlatıyor?” sorusunu aklımızın bir köşesinde tutmamız gerektiğini söyledi.
ÇOCUKLARIN BOĞAZINI KARGIYLA DELMİŞLER
Vikingler yalnızca azap metodu olarak kan kartalını mı kullandı? Öğretim Üyesi Dr. Halil Yavaş bu soruya, “Onların acımasızlıkları konusunda büyük şöhretleri var. Lakin kan kartalı uygulamasının dışında sistematik bir halde azapçı olduklarını söyleyemeyiz. Keyif için azap yapmışlardır lakin bilhassa Batı Avrupa’daki sistemli azap metotlarını onlarda göremeyiz” diyerek yanıt verdi.
Bir yere saldırmadan evvel oraya Vikinglerin geleceğini duyan insanların kaçmayı tercih ettiğini, baskınlar sırasında hiç gereksinim olmamasına karşın büyük küçük demeden önlerine gelen herkesi öldürmekten keyif aldıklarını söyleyen Yavaş, bu mevzuya şöyle örnek verdi: “Landnamabok’dan nakledilene nazaran hücumları sırf cümbüş içindi. Çocukların boğazlarını kargıyla deldikleri de argüman edilir. Hatta bu vahim uygulamaya katılmayan ve buna karşı çıkan bir İzlandalı yalnızca bu yüzden arkadaşları tarafından ‘Çocuk Seven Adam’ olarak anılıyordu.”
‘OK ATMAK İÇİN AĞAÇLARA ASMIŞLAR’
Bir öteki örneğin de 907-911 yılları ortasındaki İstanbul Kuşatması’nda görüldüğünü belirten Halil Yavaş, burada kente yakın karargah kuran varoşlara vahim taarruzlarda bulunduklarının altını çizdi. Bizans devrinden de örnek veren Yavaş, 941 yılında bulundukları hücumda İstanbul Boğazı’nı geçtikten sonra İzmit Körfezi’ne kadar ulaştıklarını söyledi. İzmit Körfezi’nde yaptıkları sistemsiz hücumlarda birçok kişiyi öldürdüklerini belirten Dr. Öğretim Üyesi Yavaş, “Hatta kimilerini yalnızca ok atmak için ağaçlara asmışlar” diye konuştu.
‘ETLERİNİ YEDİKLERİ HAYVANLARIN KEMİKLERİYLE ÖLDÜRDÜLER’
İşkence yollarının engizisyon mahkemelerindeki üzere teknik olmadığını söyleyen Halil Yavaş, “Vikingler içlerinden nasıl geliyorsa o denli davranıyorlardı. Cümbüş sırasında fidye almak için tuttukları Canterbury piskoposunu etlerini yedikleri hayvanların kemikleriyle vura vura öldürmüşlerdi” ayrıntısını paylaştı.
Suçlular için de başka cezalar verdiklerini söyleyen Yavaş, “Kişinin işlediği suça nazaran parmağı kesilir, burnu kesilir, kulakları kesilir hatta birden fazla defa idam cezası verilirdi. İdam edilen kişi bir köleyse cesedi bile gömülmeden hayvanların yemesi için açıkta bırakılırdı” diyerek Vikinglerin ceza metotlarına örnekler verdi. Halil Yavaş, Vikinglerin öfkelerini nasıl dindirebileceklerse o biçimde davrandıklarını, bundan ötürü da öteki teknik azap usullerine başvuran Çinliler ve Batı Avrupalılar’dan daha farklı bir azap anlayışına sahip olduklarının altını çizdi.
‘ÖLÜM ONLAR İÇİN BİR SON DEĞİL’
Doç. Dr. Selahattin Özkan ise onların bu acımasızlıklarını Vikinglerin beşerlerle ve mevtle kurduğu bağın çok farklı olması ile açıklıyor. Mevtin Vikingler için bir son olmadığını, aslında kıymetli bir olay bile görülmediğini belirten Doç. Dr. Özkan, “Onlar için mevt vücudun sonlanması değil. Mevtle vücudunun bir anda ortadan kalktığına ruhun bir yerlere gittiğine inanmıyorlar. Onlar için vefat sonrası ve mevt öncesi hayat ortasında çok keskin çizgiler yok. Metinlerine baktığımız vakit ölen büyükleriyle kurdukları bağ ve ilahlarının yönettiği vefat sonrası hayat, güya bu hayat kadar gerçekmiş üzere önümüzde duruyor. Bu sebeple mevt ve hayat ortasında keskin bir çizgi çizdiklerini görmüyoruz” tabirlerini kullandı.
‘ÖLDÜRMENİN OLAĞAN KARŞILANDIĞI BİRÇOK DURUM VAR’
Böyle olunca öldürmek fiiline de bizden çok daha farklı yaklaştıklarını belirten Selahattin Özkan, yasal bağlamda ise öldürmenin Viking maddelerine nazaran alışılmış kabahat olduğunun üzerinde durarak, “Toplumu sarsan bir olay. Lakin bu hata karşısında toplumun ve bireyin verdiği reaksiyon çok farklı. Kişi kendisinin yahut yakının vefatıyla ilgili bizlerin birebir durumda kuracağımız bir bağ kadar çok keskin hisler beslemiyor. Onlar mevti daha ağırbaşlı karşılıyor. Vefat sonrası hayatın sıradan olduğuna, öldükten sonra herkesin bununla yüzleşeceğine ve bunun olağan olduğuna inanıyorlar. Ölüm bu yırtıcı halka çokça olağan geliyor. Toplumsal dengeyi sarsıyor lakin kişisel olarak kişiyi çok yıpratmıyor. Bunun ruhsal ve sosyolojik nedenlerin kesinlikle ki yeni araştırmacılar tarafından yanıtlanacaktır. Cinayet hatası yargılanıyor, cezalandırılıyor lakin cinayet hatasını yargıdan muaf tutan bir sürü örnekle de karşılaşıyoruz“ diye konuştu.
‘NE KADAR İNSAN ÖLDÜRÜRLERSE O KADAR ÖVÜNÜYORLAR’
Kutsal kitapları olan Edda’da vefatın bir son olmadığının ve vaktin döngüsel olarak algılandığını söyleyen Selahattin Özkan, “İnançlarındaki ‘öte dünya’ tek ilahlı dinlerdeki mevt sonrası hayat üzere de değil. Vefat öncesi hayat ve vefat sonrası hayat güya tek bir yermiş üzere anlatılıyor. Devler de, troller de, cinler ve beşerler hatta ruhlar da bu bütüncül dünyada yaşıyor. Vikingler ruhlarla bu yüzden irtibata geçebileceğini düşünüyor, trollerle karşılaşabileceklerini de bu yüzden düşünüyorlar. Mesela Türklere çok benzeri halde atalar kültü denilen bir inançları da var. Vikingler ölen aile üyelerinin ruhuyla irtibata geçebileceğini düşünüyorlar. Sözün özü vefatla ruhla ve vakitle alakası bizimki üzere olmayınca öldürme fiili de gözlerinde de bizimkisinden çok farklı bir hâle geliyor“ diye konuştu.
Doç. Dr. Özkan, savaş esnasında Vikinglerin özel birtakım hususlarla kendilerinden geçip savaşta öteki bir varlığa, ‘berserk’e dönüşüp olağanda yapmayacakları bir şeyi yapabileceklerini söyledi. “Böyle olunca bir insanın savaşta gözünün dönmesi, olağanda bir tavuğu kesemeyen bir Vikingin savaşta insan öldürmesi hatta parçalaması doğaçlama biçimde gelişiyor” diyen Özkan, Vikingler için bu durumun bir övünç kaynağı olduğunu, ne kadar insan öldürür ve ne kadar dökerlerse o kadar keyif aldıklarını, kendilerinden geçtiklerini ayrıyeten erkeksi hissettiklerini söyledi.
VİKİNGLER BARBAR MI?
Vikinglerin savaş halleri ve azap usulleri göz önünde bulundurulunca onlara ‘barbar’ denilmesinin sebebinin de bu olup olmadığı sorusu akıllara geliyor. “Vikingler için o periyottan kelam ederken kafir, Danimarkalılar, Varangian, Ashmen, kuzeyliler, kuzey adamları üzere sözler kullanıyordu” diyen Halil Yavaş, Vikingler için barbar denilmesinden evvel barbar kavramını tanımlamak gerektiğini söyledi. Etimolojik kökeniyle ilgili tartışmalar olmakla birlikte sözcüğün temel ögesi yabancıları küçümsemek olduğunu söyleyen Yavaş, “Bu noktadan bakacak olursak evet Vikingler Avrupalılar açısından barbardır” dedi.
‘KARNI KESİLİP İÇ ORGANLARI GÖZÜNÜN ÖNÜNDE ATEŞE ATILIRDI’
Halil Yavaş, “Acımasızlıkları ve gelişi hoş bir biçimde azap etmekten keyif alıp eğlenmelerinden ötürü Avrupalıların onlara barbar denemeleri biraz haksızlık olur” dedi. Batı Avrupalıların Vikingler üzere gelişi hoş bir formda keyif için insan öldürmediklerini söyleyen Yavaş, Avrupalıların gayelerine ulaşmak için Vikinglerden farksız davranmadığının da altını çizdi.
Bu bahse Orta Çağ’da İngiltere’de hükümdara karşı gelen beşerler için ‘sürükle, as ve parçala’ azap prosedürünü örnek gösteren Halil Yavaş idam formülünün Kan Kartalı’ndan daha yırtıcı olduğunu söyleyip şöyle açıkladı: “Ele geçirilen hatalı tutuklu olduğu yerden çıkarılır ve idam edileceği kentin merkezindeki meydana kadar bir atın ardında sürüklenirdi. Ardından meydanda herkesin görebileceği yüksek bir yere asılırdı ve bu ortada bir ateş yakılırdı. Hatalı öldürülmeden karnı kesilir ve iç organları çıkarılıp onun gözleri önünde ateşte yakılırdı. Son olarak kolları bacakları ve gövdesi ayrılarak kente gönderilirdi. Bu azap ibret-i alem için yapılırdı.”
BATI AVRUPALILAR VİKİNGLERDEN GERİ KALMIYOR
Toplu katliamlarda Batı Avrupalıların da Vikinglerden geri kalmadığını söyleyen Halil Yavaş, özellikle engizisyon mahkemelerindeki azap usullerinin çok daha ileri boyutta olduğunu vurguladı. Yavaş’a nazaran ortalarındaki fark, Vikinglerin güçlerinin yettiği herkesi öldürürken Batı Avrupalıların ise bir maksat doğrultusunda öldürmesi.
VİKİNGLER DE BİRBİRLERİNİ VİKİNG OLMAKLA KÖTÜLÜYORLARDI
Doç. Dr. Selahattin Özkan ise barbarlıklarıyla, vahşilikleriyle savaştaki kendilerinden geçmiş halleriyle Vikingler’in de kendi ortalarında birbirini Viking olmakla kötülediklerinin de altını çizdi. Doç. Dr. Özkan, “Mesela bir kabile öbür kabileyi ‘Viking’ olmakla suçlamıştır. Bundan Viking olmanın kendi içlerinde bile berbat bir manaya geldiklerini anlıyoruz” diye konuştu.
DÜŞMANLARININ ÖNÜNDE GÖĞSÜNÜ KESEN KADIN
Vikinglerin savaştayken kendilerinden geçmesi ve yabanî bir biçimde adam öldürülmesini dinlerken akıllarda canlanan figür daima ‘erkek’ oluyor. Pekala Vikinglerin bayanları erkekleri kadar savaşçı mıydı? Bu soruya Doç. Dr. Selahattin Özkan,” Çok ilahlı inançlarda bayanın daha farklı roller aldığını söylemeliyiz. Örneklerini birçok halkta görüyoruz. Dini, siyasi ve askeri olarak çok güçlü bayanlardan da bahsediliyor ancak bunlar tabi tekil örneklerdir” diyerek karşılık verdi.
Bir şefin kızının, varlıklı, babası şef olduğu için hem güçlü hem siyasi rütbesi olduğunda bu toplumda yüksek mertebelere çıkabildiğini söyleyen Özkan, bu konunun askeri marifetler kelam konusu olduğunda da bu türlü olduğunu, acımasızlıklarıyla ünlü bayanların da bulunduğunu söyledi. “Seyahatleriyle ünlü Kızıl Erikr’in kızının öyküsünün anlatıldığı destanda Freydís Eiríksdóttir karşısına çıkan yerlileri korkutmak için kendi göğsünü kesip atmıştır. Bu bir bayanın kendi uzvunu kesecek kadar vahşileştiği epeyce acımasız bir anlatıdır“ diyen Doç. Dr. Özkan, kadınıyla erkeğiyle tüm Vikinglerin yabanî, acımasız, kana susamış ve gözü kara olduğunu, bu nedenle de barbar ve yırtıcı olarak anılmalarının olağan olduğunu belirterek kelamlarını sonlandırdı.